شناخت نحوه پوشش اخبار شبکه های سیما با تاکید بر شرایط سیاسی و خصوصا انتخابات اسفند ماه در سال90

1-1- طرح موضوع و تعریف آن

تلویزیون که در کشور ما یک رسانه ملی است در کنار مجموعه­ی ساختارهای سیاسی اقتصادی و اجتماعی رسانه­­ها می­تواند گفتمان اجتماعی، گفتمان مسلط، جو و فضای زمانه را تعیین کند و به آن شکل دهد. رسانه ها و خصوصاً تلویزیون و اخبار تلویزیون به ویژه به طور حرفه­ای با تصویرسازی مثبت و منفی و کنار هم گذاشتن موزائیکی تصاویر به شکل گیری یک تصویر کلان از یک رویداد می پردازند؛ از طرفی، ساختار سیاسی و اقتصادی حاکم بر رسانه نقش مهمی در عملکرد آن دارد که این ساختار می تواند در تعیین اولویت های خبری نقش عمده­ای ایفا کند.

در یک کلام تلویریون را می­توان هم محصول و هم محرک نظام اجتماعی سیاسی تلقی کرد. آنها می­توانند در یک نظام منسجم به پیشرفت کمک کنند، به طوری که از طریق پیگیری و یک جریان، مدلی را شکل دهند و با تکمیل یک تصویر کلان و پازل مانند، هرگونه مسأله ای را به مخاطب القا کنند.

محقق در این تحقیق می کوشد به کشف این مجهول بپردازد که رسانه ملی آنجا که بحث تکلیف و اصول است خوب عمل می کند؛ اما آنجا که به انتظارات مردم باید پاسخ داده شود به نسبت ضعیف است و آیا رسانه ملی و شبکه های خبری سیما در دوره نهم از انتخابات مجلس شورای اسلامی کشور با پخش خبر و گفتگوی خبری توانست پاسخگوی نیازهای مردم باشد؟

این تحقیق به دنبال چگونگی پوشش دهی اخبار تلویزیون در نهمین دوره انتخابات مجلس در 12 اسفندماه سال 90 با ارائه اخبار همراه با پخش گزارش، تفسیر، مصاحبه در پنج شبکه 2،1، 3، تهران و شبکه خبر به ترتیب در پنج دوره زمانی 19، 20:30، 22 ، 24 و 13 می­باشد و اینکه آیا هر یک از شبکه های خبری اشاره شده در پخش اخبار در خصوص انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی از معیارهای خبری خاصی بهره جسته اند، آیا مطالب و اخبار ارائه شده در این شبکه ها بر اساس معیارهای متفاوت پخش شد یا معیارهای یکسان؟

دست­یابی به پاسخ به این سوالات ما را در تدوین یک برنامه­ی اجرایی برای پیشرفت هر چه بیشتر کمک می­کند.

موضوع مشارکت سیاسی و انتخابات و چگونگی تحقق آن، ریشه در تاریخ دیرینه ملت ها دارد که امروزه این واژه اهمیت دوصد چندانی پیدا کرده است و مشارکت در عرصه های گوناگون خصوصاً انتخابات همواره مورد بحث و نظر بسیاری از صاحب­نظران بوده است؛ به گونه­ای که به نظر برخی صاحب­نظران محور اصلی توسعه و پیشرفت در کشورها بر پایه مشارکت سیاسی مردم آن کشور به ویژه در صحنه و عرصه انتخابات وابسته است؛ چرا که انتخابات در هر شکل (چه انتخابات در انتخاب شورای روستا، شهر در بعد پایین­تر،انتخاب نماینده مجلس در طیف وسیع و چه انتخاب نماینده خبرگان و رییس جمهور در طیف گسترده تر) اساس و بنیان هر جامعه را شکل می­دهد و کسانی که به عنوان نماینده در هر قشر و دوره­ای انتخاب می­شوند، سکان روستا، شهر و خصوصاً کشور را به دست خواهند گرفت.

انگیزه­ی اصلی محقق از انتخاب این موضوع مسئله مهم انتخابات مجلس و اهمیت مجلس در نظام است؛ چرا که مجلس بنا بر فرمایش رهبر کبیر انقلاب اسلامی، خانه ملت است و تمام تصمیمات مهم مردم و جامعه در این خانه و توسط این برگزیدگان مردم گرفته می­شود، به همین دلیل محقق برآن شد تا موضوع انتخابات مجلس را که از مهمترین انتخابات کشور می­باشد، در شبکه های خبری تلویزیون با توجه به ارزشها و سبک­های خبری و نحوه پوشش دهی اخبار انتخابات مجلس مطالعه و مقایسه تطبیقی نماید.

متغیرها و فاکتورهای اصلی این طرح عبارتند از:

اخبار، سیما، شبکه های خبری سیما، اخبار سیاسی، انتخابات، ساعات پخش اخبار (اخبار پنج شبکه 1، 2، 3، تهران و شبکه خبر به ترتیب در پنج دوره­ی زمانی خبری 19، 20:30، 22، 24 و 13)، ارزشهای خبری، سبک­های خبری، عناصر خبر، منبع خبر و ....

با توجه به نقش کلیدی رسانه­ها به ویژه تلویزیون در خصوص پوشش اخبار انتخابات محقق بر آن است تا دریابد رسانه تلویزیون چگونه توانسته این اخبار را پوشش دهد و بیشتر از چه سبک­ها، عناصر و ارزش­های خبری در پوشش اخبار خویش استفاده کرده است.

2-1- بیان ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق:

1-2-1- اهمیت نظری یا علمی:

مشارکت شهروندان در حیات سیاسی خود همواره مورد توجه اندیشمندان و فلاسفه اجتماعی و سیاسی بوده است و از زمان شکل گیری دولت­های مستقل این اندیشه همزاد آن شکل گرفته است که مردم حق تعیین سرنوشت خود را دارند و به نوعی باید قدرت مهارنشدنی حاکمان که در رأس قدرت قرار دارند را محدود کرد که این تحدید در گرو مشارکت شهروندان در سرنوشت خود بوده است و امروزه مشارکت سیاسی یکی از شاخص­های عمده توسعه سیاسی و اجتماعی در جوامع مدرن دموکراتیک حساب می­شود.

با توجه به اهمیت این دوره از انتخابات و تبلیغات گسترده در این بخش، صداو سیما در انعکاس اخبار انتخابات چگونه عمل می­کنند و اینکه کدام شبکه بیشتر در خصوص اخبار هم از حیث محتوا و هم از حیث تعداد خبر بیشتر خبر پخش می­کند.

انتخابات امروزه از مهمترین بحث ها در هر کشور می­باشد و هر کشوری مصمم است تا مردمانش بیشترین مشارکت را در انتخابات و پای صندوق های رأی داشته باشند؛ چرا که هر چه مشارکت مردم بیشتر باشد، به همان اندازه بیانگر اقتدار بیشتر حاکمیت آن کشور خواهد بود؛ همچنین میزان اهمیت­دهی و دلواپسی مردم در انتخاب سرنوشت خود به چشم می­خورد که همه­ی این­ها در گرو پوشش خوب و مناسب اخبار رسانه ها به خصوص رسانه تلویزیون است.

اهمیت هر تحقیق بر دو جنبه علمی یا نظری و جنبه عملی یا اجتماعی آن است. اهمیت نظری تحقیق از جنبه افزایش شعاع اطلاعات و دانش شناخت عینی و علمی نسبت به پدیده­ی مورد مطالعه می باشد تا به دور از ذهن گرایی چگونگی میزان پوشش تلویزیون در اخبار انتخابات مجلس سال 90در اسفند ماه همان سال را به طور کمی مورد ارزیابی و ملاحظه قرار دهد.

از حیث نظری این تحقیق به افزایش دایره اطلاعات نسبت به پدیده مورد مطالعه کمک می­کند تا درون مایه خبری شبکه های مدنظر (1، 2، 3، تهران و شبکه خبر) کاوش شودو نقش رسانه تلویزیون و اخبار پنج شبکه 1، 2، 3، تهران و شبکه خبر به ترتیب در پنج دوره زمانی 19، 20:30، 22، 24 و 13 را مورد بررسی قرار می­دهد و می خواهد عناصر، سبک و ارزش­های خبری این سه شبکه خبری و این سه دوره زمانی را بررسی کند.

از حیث جامعه شناختی انتخابات به تغییر در سیاست نخبگان سیاسی ختم می­شوند و انتخاب نمایندگان مجلس هم همین منظور را در سطوح سلسله مراتبی قانون­گذاری مدنظر دارد، یکی از راههای پیشرفت در هر جامعه از پارلمان که برگزیدگان مردم در جای جای کشور در آن جمع شده­اند، برمی­خیزد و این که چه کسی انتخاب می شود و آیا مردم برای انتخاب این برگزیدگان مشارکت داشته باشند یا نه، نیاز به شناخت بیشتری می­باشد که این شناخت تنها از رسانه تلویزیون بهتر محقق می­شود.

2-2-2- اهمیت عملی یا اجتماعی:
اهمیت عملی یا اجتماعی پژوهش، توان برنامه ریزی، تصحیح و اصلاح را برای رسانه­ی ملی و دست اندرکاران این رسانه فراهم می­آورد و با توجه به اینکه با پوشش خبری خوب و تبلیغ سازنده می­توان موجب رشد و تکامل افراد و در نتیجه موجب مشارکت بیشتر مردم در صحنه سیاسی و توسعه سیاسی شد و از آنجایی­که توسعه سیاسی مقدمه ای برای توسعه همه جانبه محسوب می­شود، برنامه ریزان سیستم سیاسی و رسانه ملی در حوزه اخبار سیاسی و انتخابات این امکان را می­یابند تا با حذف عوامل کاهش دهنده توسعه سیاسی در اخبار و نوع پوشش خبری و اهمیت و درج بندی معیارها و ارزش­های خبری، زمینه بیشتر مشارکت مردم و به تبع آن استحکام و ثبات نظام و در نتیجه، همبستگی و تعادل جامعه را فراهم سازند.

و از سویی دیگر، این تحقیق با توجه به کاربردی بودنش (تحلیل محتوای شش ماهه اخبار) یافته های آن در راستای امور مدیریت خبر و اصلاح عملکردهای گذشته خبری و عملیات های آینده سازمان صدا و سیما و دیگر بحش های رسانه ای کشور و هم چنین برای دانشجویان و محققان قابل استفاده است.

3-1- تشریح فرایند تاریخی موضوع:

معمولاً هر تحقیقی بر پایه تحقیقات پیشین استوار است و با استناد بر یافته های تحقیقات قبلی است که محقق به شناخت موضوع یا مساًله برمی­دارد. نتایج تحقیقات پیشین است که علاوه بر استوار ساختن پایه­های تحقیق یافته های علمی با به دست آوردن نتایج تازه یک گام به جلو بر می­دارد.

اولین تحقیقات انجام شده عمدتاً بررسی پوشش اخبار مطبوعات در خصوص انتخابات می باشد و پژوهش خاصی در خصوص پوشش اخبار تلویزیون وجود ندارد؛ با وجود این، اولین تحقیقات انجام شده درباره نقش رسانه ها در انتخابات توسط "برلسون"، "لازارسفلد" و "مک لین" در سال 1944 انجام شد.(منبع اضافه کنم)

در ایران نیز پایان نامه ها و تحقیقات محدودی در این خصوص انجام شد که این تحقیقات نیز عمدتاً کمتر بر نقش رسانه تلویزیون در پوشش دهی اخبار انتخابات مخصوصاً انتخابات مجلس تأکید داشته است و بیشتر نقش روزنامه ها دنبال شده است. تحلیل محتوای اخبار نیمروزی ساعت 14 (1377)از الهه شکربیگی، بررسی ساختار اخبار شبکه اول سیما (1375) توسط علیرضا حسینی پاکدهی و تحلیل محتوای مطالب خبری ساعت 21 و تفسیر سیما در خصوص انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا (1378) توسط سودابه نبئی از جمله این تحقیق ها می باشد.

ب‌) اهداف تحقیق:

1- هدف اصلی (هدف کلی):

هدف از انجام این تحقیق شناخت نحوه پوشش اخبار شبکه های سیما با تأکید بر شرایط سیاسی و خصوصاً انتخابات اسفند ماه سال 90 در شبکه های خبری و دوره زمانی مورد مطالعه در شش ماه (مهر، آبان، آذر، دی، بهمن تا دهم اسفند سال 90) می باشد.

با توجه به اهمیت انتخابات محقق برآن است تا پوشش اخبار در خصوص انتخابات در سه شبکه 1، 2، 3، تهران و شبکه خبر را بسنجد و به کاستی­ها و ضعف­های آن اشاره کندو دریابد که آیاخبرهای بخش­های خبری مدنظر از لحاظ محتوا و شکل خبر، جامعیت و تنوع کافی را داردند یا نه.

2- اهداف جزئی:

- شناخت عناصر خبری به کار رفته شده در پنج شبکه خبری و پنج بازه زمانی ذکر شده

- مقایسه اخبار شبکه های مختلف سیما در میزان پوشش دهی اخبار انتخابات

- وجود یا عدم وجود تفاوت معنادار در اخبار انتخابات مجلس سال 90 در شبکه های مورد بررسی و در دوره زمانی مورد بررسی

- شناخت ارزش­های خبری غالب در اخبار پخش شده

- شناخت منابع خبری استفاده شده در اخبار تحت مطالعه

- شناخت میزان مصاحبه، خبر و گزارش پخش شده در اخبار شبکه های 1، 2، 3، تهران و شبکه خبربه ترتیب در ساعات پخش 19، 20:30، 22، 23 و 13

- شناخت میزان اخبار پوششی معطوف به شهرستان ها و فعالیت های انتخاباتی در شهرستان ها

- شناخت بی طرفی پوشش اخبار در خصوص جبهه­ها و احزاب

- شناخت متنوع­تر بودن یا نبودن اخبار واحد مرکزی خبر نسبت به باشگاه خبرنگاران جوان